زمانیکه محمود احمدی‌نژاد در جلسه رای اعتماد به حسین نامی، آخرین وزیر پیشنهادی‌اش به مجلس شورای اسلامی برای تصدی پست وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، از او خواست روی پروژه شبکه ملی اطلاعات متمرکز شود.
به گزارش شبکه خبری دولت الکترونیک، او نیز در همان جلسه برنامه اصلی خود برای دوره زمانی شش ماه باقیمانده از عمر دولت را، پیگیری شبکه ملی اطلاعات عنوان کرد این تصور ایجاد شد که برخلاف ادعاهای بیان‌شده هنوز این شبکه به نقطه مشخصی نرسیده است و همچنان در آغاز قرار دارد؛ آغازی که قرار بود این بار طی مدت شش ماه به سرانجام برسد. غیرواقعی بودن ادعاهای صورت‌گرفته برای راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات زمانی عینیت یافت که حسین نامی در یکی از اولین مصاحبه‌های خود در کسوت وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بر این موضوع تاکید کرد و گفت هنوز کاری جدی روی شبکه ملی اطلاعات صورت نگرفته است، این همان پایانی است برای همه آغازهایی که تاکنون هیچ‌گاه جز در کلام شروع نشده است. در قانون برنامه پنجم توسعه که برای اولین بار به صورت مشخص طی یک ماده از شبکه ملی اطلاعات نام برده شده است، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات موظف شده تا پایان برنامه این شبکه را به صورت کامل اجرا کند.
در ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم توسعه به ایجاد شبکه ملی اطلاعات تاکید شده است. در این قانون ایجاد و توسعه شبکه ملی اطلاعات و ارتباطات به عنوان یک تکلیف قانونی برای وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات دیده شده تا بتواند زیرساخت و ظرفیت لازم برای توسعه کاربردهای مختلف IT در کشور را فراهم کند. طبق برآوردهای صورت‌گرفته از مجموع ۲۳۱ ماده برنامه پنجم توسعه ۴۰ ماده مربوط به توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و پروژه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور است، چنان‌که از مجموع این ۴۰ ماده ۱۵ ماده به صورت مستقیم به استفاده از فناوری اطلاعات و کاربردهای آن اشاره کرده است.
طبق تعاریف صورت‌گرفته برای شبکه ملی اطلاعات این شبکه قرار است زیرساخت دولت الکترونیکی و کلیه خدمات الکترونیکی دولت شود. در صورت اجرایی شدن این شبکه، پهنای باند قابل ارائه به متقاضیان به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا می‌کند به نحوی که این افزایش در بخش بین‌الملل حدود ۲۰ برابر ظرفیت پهنای باند کنونی خواهد بود. ساده‌ترین تحلیلی که از مزایای راه‌اندازی چنین شبکه‌ای می‌توان عنوان کرد این است که دیگر برای دسترسی به یک سایت نیازی به عبور از پهنای باند بین‌الملل نیست.
اینترنت ما چگونه ملی شد
اولین بار نام شبکه ملی اطلاعات با عنوان اینترنت ملی از زبان عبدالمجید ریاضی معاون فناوری اطلاعات و ارتباطات محمد سلیمانی وزیر اسبق فناوری اطلاعات شنیده شد. در اواخر سال ۸۴ پس از استقرار کامل دولت نهم بحث ملی‌سازی شبکه جهانی اینترنت در کشور مطرح و مهم‌ترین دلیل آن نیز پیاده‌سازی و کاهش وابستگی به شبکه جهانی اینترنت اعلام شد. در اسفندماه ۸۴ بر اساس تصمیم هیات دولت مقرر شد اینترنت ملی طی سه سال به بهره‌برداری برسد و طراحی شبکه نیز انجام شود اما در همان زمان نیز به دلیل فقدان برنامه‌ریزی دقیق و چشم‌انداز مشخص و بودجه‌ای معلوم ، عینیت یافتن آن در هاله‌ای از ابهام بود. تناقض آشکار میان مفهوم و کارکرد جهانی اینترنت و ملی‌سازی آن، کارشناسان و رسانه‌های بسیاری را بر آن داشت که به انتقاد از اینترنت ملی بپردازند. مخالفت‌ها بیش از آنکه با کارکرد شبکه ملی اینترنت ملی باشد، که اساسا کارکرد مشخصی جز محدودسازی اینترنت برای آن متصور نبود، بیشتر بر این موضوع تاکید داشتند که ایران نیازمند شبکه گسترده اینترانت است تا بتواند ترافیک داخلی را در داخل مرزهای ایران به راحتی جابه‌جا سازد.
چالش پدیدآمده برای عینیت ساختن نام متناقض اینترنت ملی در نهایت سلیمانی و معاون فناوری اطلاعاتش را بر آن داشت که پروژه مفهوم‌سازی برای اینترنت ملی را در سال ۸۵ در مرکز تحقیقات مخابرات آغاز کنند.
اگرچه راه‌اندازی اینترنت ملی هنوز وارد فاز عملیاتی نشده است اما پس از گذشت پنج سال از خلق این نام متناقض بالاخره نام شبکه ملی اطلاعات با توجه به الزامات سند چشم‌انداز ۲۰ساله در سال ۸۹ به صورت جدی‌تر مطرح شد به طوری که کلیات موضوع در ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم توسعه پیش‌بینی شد.
با وجود اینکه حال دیگر کسی صحبت از راه‌اندازی شبکه ملی اینترنت نمی‌کند و به جای آن از راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات نام می‌برند اما همچنان بار سنگین ملی‌سازی اینترنت این مفهوم را که اینترنت برای کاربران ایرانی محدود شده و می‌شود، همچنان در ذهن کاربران ایرانی زبانه می‌کشد. به گونه‌ای که سازمان فناوری اطلاعات روی سایتش در پاسخ به این سوال که آیا اینترنت پس از پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات قطع خواهد شد، اعلام کرده است:«در این ساختار دسترسی کاربران به کلیه سایت‌های داخل کشور با سرعت بالاتر و قیمت ارزان‌تر برقرار شده و دسترسی به اینترنت به صورت فعلی باقی می‌ماند. این شبکه محدودیتی برای دسترسی کاربران به اینترنت و خدمات مبتنی بر وب ایجاد نمی‌کند.»
آخرین نامی که برای اینترنت ضرب شد
حسین نامی وزیر شش‌ماهه دولت محمود احمدی‌نژاد در شرایطی اعلام می‌کند که هنوز فعالیت چندانی در خصوص توسعه شبکه ملی ارتباطات و فناوری اطلاعات صورت نگرفته است که علی حکیم‌جوادی معاون او و رئیس سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات معتقد است نیمی از این پروژه اجرایی شده و تا پایان برنامه پنجم طبق برنامه زمان‌بندی‌شده این شبکه کامل می‌شود.
تقی‌پور وزیری که پیش از پایان دوره وزارتش از سوی رئیس جمهور محمود احمدی‌نژاد عزل شد، ابتدای سال ۹۱ اولویت وزارتخانه را افتتاح فاز اول شبکه ملی اطلاعات در خردادماه عنوان کرده بود، هرچند این پروژه در خردادماه سال گذشته افتتاح نشد اما ادعا شد در شهریورماه به بهره‌برداری رسیده است. طبق گفته حکیم‌جوادی هم‌اکنون حدود ۵۲۰ تا ۵۳۰ گیگابایت پهنای باند مورد نیاز کشور از طریق اینترانت و ۷۲ تا ۷۳ گیگابایت نیز از طریق اینترنت تامین می‌شود.
وقتی عبدالمجید ریاضی معاون فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در دولت نهم مفهوم اولیه و متناقض شبکه ملی اینترنت را بر زبان راند در دورانی که قرار بود نفت بر سر سفره‌های مردم برده شود، و ظرف مدت سه سال این شبکه به بهره‌برداری رسد؛ نه‌تنها این زمان هنوز به پایان نرسیده بلکه مهدی اخوان بهابادی قائم‌مقام وقت وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات که بر صندلی ریاضی تکیه زد نیز در اولین روزهایی که به عنوان دبیر شورای عالی فضای مجازی انتخاب شده بود به ایسنا گفت:«یک بار برای همیشه تاریخ بهره‌برداری از شبکه ملی اطلاعات را اعلام خواهم کرد.» اما بعدها وقتی در مقابل این سوال قرار گرفت که شبکه ملی اطلاعات چه زمانی به بهره‌برداری می‌رسد، گفت:«این برداشت که شبکه ملی اطلاعات شبکه یکپارچه‌ای است و در یک روز خاص راه‌اندازی و مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد اصلا وجود ندارد.»
البته این دو اظهار نظر متفاوت به این معنا نیست که بهابادی تا پیش از انتخاب شدنش برای دبیری شورای عالی فضای مجازی شناخت چندانی از شبکه ملی اطلاعات نداشت، بلکه زمانی که به عنوان قائم‌مقام وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات (تقی‌پور) در وزارتخانه فعالیت می‌کرد، گفته بود:«وجود یک شبکه با عرض باند بالا برای حوزه فناوری اطلاعات کشور بسیاری از دغدغه‌های موجود را برطرف می‌کند. هر چند در این شبکه دیتاسنترهای فراوان و ماژول‌های مختلفی لازم است، اگر بتوانیم شبکه ملی را راه‌اندازی کنیم وزارت ICT دین خود را به کشور داده است.»
با این وجود گفته اخیرش برخلاف موضع‌گیری نخستش، همانی است که رئیس سازمان فناوری اطلاعات پیگیری می‌کند؛ مفهوم‌سازی متعدد برای یک واقعیت عینی که راه‌اندازی‌اش نیاز به زمان، مدیریت و پول و برنامه‌ریزی دارد. حکیم‌جوادی معتقد است:«شبکه ملی اطلاعات در وهله اول یک مفهوم است و نقطه تکمیلی‌اش رسیدن به تمام مراحل است.»
حکیم‌جوادی می‌گوید:«این یک شبکه فیزیکی نیست که بتوان تاریخ دقیقی از نهایی شدن آن اعلام کرد بلکه مجموعه‌ای از شبکه‌هاست، هم‌اکنون نیز وظیفه اتصال شبکه‌های طراحی‌شده از سوی وزارتخانه‌ها و بخش‌های مختلف دولت بر عهده این سازمان است.» طبق پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته تا پایان سال دوم برنامه پنجم توسعه باید تمامی دستگاه‌های اجرایی به یکدیگر متصل شوند و تا پایان سال سوم امکان انتقال اطلاعات میان این دستگاه‌ها فراهم شود.
شبکه‌ای که قرار بود طی مدت سه سال با نام‌های اینترنت ملی، حلال و پاک راه‌اندازی شود اکنون پس از گذشت هشت سال به دلایل فقدان شبکه انتقال در زیرساخت و مخابرات، گران بودن هزینه ذخیره‌سازی روی دیتاسنترهای داخلی و ناتوانی شبکه هسته شرکت مخابرات ایران همچنان در آغازی بی‌سرانجام به سر می‌برد، از همین روست که در آستانه انتخابات ریاست جمهوری به دلیل فقدان شبکه ملی اطلاعات واقعی آنچه بی‌رمق می‌شود اینترنت جهانی است که وظایف شبکه ملی اطلاعات را بر دوش می‌کشد
