اگنا – شبكه های اجتماعی به مثابه یك فرصت محسوب می شوند كه مخاطبان با بهره گیری از آن نسبت به موضوعات و مسایل مختلف آگاهی می یابند اما نبود مكانیسم كنترل اطلاعات آن می تواند جامعه را با تهدیدهایی روبرو كند.
دسترسی وسیع، ارزان و سریع از ویژگی های شبكه های اجتماعی است از این رو این وسیله ارتباطی با كاربردهای وسیعی در ایام خاص از جمله انتخابات 7 اسفندماه 94 در ایران مواجه بوده است.
شبكه های اجتماعی به دلیل ماهیت خود و استفاده وسیع شمار زیادی از شهروندان، سبب تغییرات تدریجی در لایه های زیر جامعه می شوند كه این موضوع می تواند فرصت ها و تهدیدهای زیادی برای كل جامعه در پی داشته باشد.
برخی از محصولات این شبكه ها نیز با شایعه همراه است كه برخی از این شایعات می تواند انسجام جامعه را با اختلال روبرو كند.
محمدمهدی فرقانی رییس و حسین افخمی و علیرضا عبداللهی نژاد از اعضای هیات علمی دانشكده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در میزگرد ایرنا تحت عنوان تاثیر شبكه های اجتماعی بر انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی در محل این دانشكده به بیان نقطه نظرات خود درباره فرصت ها و تهدیدهای این شبكه ها پرداختند.
** اهمیت شبكه های اجتماعی به روایت آمار
به عنوان مقدمه در اهمیت شبكه های اجتماعی همین بس كه آمار ارائه شده از سوی مقام های مسئول درباره فراگیری این شبكه ها به اندازه ای است كه شاید كسی تا چند سال پیش تصور آن را نیز نمی كرد. یعنی اگر در سال 92 فقط 2 میلیون موبایل هوشمند داشتیم در سال 93 این تعداد به 20 میلیون و در سال 94 به 40 میلیون رسید.
ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای عالی فضای مجازی در پایان سال گذشته آماری ارائه داد و گفت كه در ایران 22 میلیون كاربر ایرانی در یكی از شبكه های اجتماعی عضویت دارند و وزارت ارتباطات و فناوری نیز چند روز پیش از حضور 16 میلیون ایرانی، كاربر اینترنت موبایل هستند و از طرف دیگر 53 درصد مردم ایران حداقل عضو یكی از شبكه های اجتماعی وب پایه یا مبتنی بر موبایل هستند.
آمار حضور كاربران ایرانی در مقایسه با سایر كشورها نیز از دیگر نكات جالبی است كه در اهمیت امروزی شبكه های اجتماعی نباید از نظر دور داشت. مثلا اعلام شده كه ضریب نفوذ اینترنت ایران، رتبه نخست را در سال گذشته در منطقه غرب آسیا با 46 میلیون كاربر اینترنت به خود اختصاص داده و 38 درصد كل كاربران منطقه غرب آسیا در ایران هستند.
همین چند رقم و عدد را در اهمیت شبكه های اجتماعی باید به عنوان مشت نمونه خروار دانست و تاثیر این شبكه ها بر مسائل اجتماعی و فرهنگی جامعه، حدیث مفصلی است كه جای بحث دارد ولی ایرنا با نزدیك شدن به روز جمعه دهم اردیبهشت یعنی برگزاری دومین مرحله از انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی، فرصت را مغتنم شمرد تا نقش شبكه های اجتماعی در انتخابات را با چند صاحبنظر و استاد دانشگاه درمیان بگذارد.
** تاثیر شبكه های اجتماعی در انتخابات مشخص نیست
برخی كارشناسان معتقدند تاثیر شبكه های اجتماعی در مسائل مختلف جامعه را نمی توان انكار كرد و قطعا تاثیرگذار است میزان این تاثیرگذاری مشخص نیست.
محمدمهدی فرقانی استاد علوم ارتباطات نیز تاثیرسنجی در حوزه ارتباطات را غیرممكن دانست و گفت: در تاثیرگذاری شبكه های اجتماعی شكی نیست ولی با توجه به این كه تاثیرسنجی در حوزه ارتباطات فقط از طریق تحقیقات آزمایشی و تجربی ممكن است و لذا نمی توان برآوردی از میزان تاثیرگذاری شبكه های اجتماعی ارائه داد.
وی تاكید كرد: هر ابزار ارتباطی می تواند روی تبلیغات و جلب مشاركت ها تاثیر بگذارد ولی این تاثیر از منظر ارتباطی بستگی به منبع و ابزار تبلیغات و محتوا دارد.
این استاد دانشگاه با تاكید بر اقتضائات زمینه های اجتماعی جامعه شناختی گفت: افزایش یا كاهش مشاركت مردم در انتخابات مجلس شورای اسلامی بستگی به زمینه های اجتماعی و نظریه استحكام دارد كه این زمینه ها تا چه اندازه با نگرش های پیشینی مردم تطبیق دارد و تا چه اندازه مغایر یا سازگار با فرهنگ سیاسی آنهاست و لذا دامنه تاثیرگذاری آن نوسان دارد.
حسین افخمی نیز معتقد است كه تاثیرسنجی شبكه های اجتماعی در انتخابات مجلس شورای اسلامی را ناممكن دانست و گفت: در مجموع نمی توان میزان تاثیرگذاری شبكه های اجتماعی در انتخابات مجلس شورای اسلامی را به درستی سنجید و همچنین نمی توان ادعا كرد كه انتخابات تهران در سال 92 یا 94 با افزایش یا كاهش رای روبرو بوده، مگر این كه آمار وزارت كشور را استخراج و حوزه به حوزه مقایسه كنیم و كاهش یا افزایش را منطقه به منطقه در چند دوره بررسی و مقایسه و سپس نتیجه گیری كنیم.
** تاثیر تابستان و زمستان در نتایج انتخابات
سخن از تاثیرگذاری شبكه های اجتماعی در انتخابات به جایی رسید كه افخمی انقلاب رسانه ای را رد كرد و حتی از تاثیر فصول تابستان و زمستان بر نتیجه انتخابات برخی كشورها سخن گفت.
این استاد علوم ارتباطات اظهار داشت: در تابستان برخی مردم به شمال مسافرت می كنند كه این مساله در انتخابات تاثیرگذار است و در كشور انگلستان اگر انتخابات در فوریه یعنی زمستان برگزار شود، حزب محافظه كار پیروز می شود و اگر در تابستان باشد، حزب كارگر برنده این رقابت خواهد بود.
وی علت پیروزی حزب محافظه كار را در این دانست كه افراد سالمند به دلیل سرما پای صندوق های رای نمی روند و اگر انتخابات در تابستان برگزار شود، حزب كارگر برنده می شود. چون تجربه نشان داده در این فصل افراد پولدار كه طرفدار حزب محافظه كار هستند به سفر می روند و افراد كم درآمد كه طرفدار حزب كارگر هستند، در شهر می مانند و رای می دهند.
وی افزود: قانونگذار در انگلیس برای چنین مشكلاتی پیش بینی هایی را مدنظر قرار داده ولی در ایران مشكل قانونی داریم و لذا طبق آمار اعلام شده در انتخابات ریاست جمهوری مشكلی دیگر وجود دارد و آن این است كه مردم در مازندران بیش از یك و نیم برابر شركت می كنند و برخی می گویند تقلب شده درحالی كه تقلب نشده و مشكل قانونی وجود دارد.
یكی دیگر از نكات جالب درباره انتخابات موضوع برگزاری انتخابات در روزهای جمعه است كه افخمی گفت: مردم ایران در روزهای جمعه كه تعطیل است پای صندوق های رای می آیند در حالی كه در بسیاری از كشورها مردم در روز كاری رای می دهند.
** شبكه های اجتماعی بازتاب گفتمان های غیررسمی است
شاید برخی مزایای شبكه های اجتماعی باعث شده تا كاربران آن به گفته بعضی كارشناسان فراتر از بینندگان تلویزیون باشد و لذا تاثیرگذاری آن در مواردی به همان اندازه بیش از رسانه ملی باشد.
فرقانی گفت: از آنجا كه شبكه های اجتماعی بازتاب دهنده گفتمان های غیررسمی هستند، تاثیر بیشتری از رسانه هایی دارند كه گفتمان رسمی را دنبال می كنند.
وی افزود: اگرچه شبكه های اجتماعی هیچ الزامی برای بازتاب گفتمان رسمی ندارد بلكه در مواجهه و نقد گفتمان رسمی و در گفتمان سازی های جدید عمل می كند و از طرف دیگر مقبولیت عمومی در جامعه دارد.
این استاد دانشگاه حضور كاربران در شبكه های اجتماعی را نوعی همدلی و هم رای شدن مردم برای شكل گیری جماعت های جدید در پای صندوق های رای دانست و گفت: در انتخابات اسفند سال گذشته نمونه هایی از این گفتمان را دیدیم و لذا شبكه های اجتماعی نقش بسیار مهمی در نقد گفتمان رسمی و در تولید گفتمان های غیررسمی و در تولید پیام های مردمی دارند.
با این حال افخمی با تاكید بر اثرگذاری شبكه های اجتماعی در میزان مشاركت مردم در انتخابات، معتقد است بخشی از مردم سواد استفاده از رسانه های اجتماعی را ندارند و اگرچه بسیاری از شهروندان تلفن همراه دارند ولی حتی از پیامك هم نمی توانند استفاده كنند.
** شبكه های اجتماعی زمینه ساز شایعات هستند
پرداختن به مزایای شبكه های اجتماعی را باید یك روی سكه دانست و لذا بررسی معایب این شبكه ها را نباید از نظر دور داشت و در این میزگرد عبداللهی نژاد گفت كه یكی از مهمترین مشكلات و معایب شبكه های اجتماعی را زمینه سازی برای شایعات دانست.
عبداللهی نژاد شكستن انحصارهای رسمی، امكان ظهور خرده فرهنگ ها و گروه های كوچك، تسهیل و تقویت روابط اجتماعی و تغییر مدل مسلط ارتباطات عمودی به مدل ارتباطات افقی را از مزایای این شبكه ها دانست و گفت: اعتبار منبع پیام كه نقطه عطف مطالعات ارتباطی است، ضعف اساسی در شبكه های اجتماعی به شمار می رود.
وی با بیان مقدمه ای، انتخابات را یك عرصه ارتباط سیاسی دانست و درباره میزان تاثیرگذاری شبكه های اجتماعی بر مخاطبان گفت: گاهی این تاثیرگذاری آغاز اندیشیدن به یك موضوع است كه جنبه اطلاع رسانی دارد و گاهی تا لایه های عمقی و دیرین پیش می رود كه بحث اقناع و تغییر نگرش را به دنبال دارد.
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی، اعتبار منبع پیام را باعث تاثیرگذاری بیشتر در مخاطب دانست و گفت: متاسفانه در شبكه های اجتماعی اعتبار منبع قابل اعتنا نیست و با یك نگاه آسیب شناسانه می توان گفت این شبكه ها برای ترویج و انتشار اطلاعات غلط، زمینه ای را برای دامن زدن به شایعات ایجاد می كند.
وی درباره سایر معایب این شبكه ها گفت: اگر شبكه های اجتماعی را یك ابزار پیام رسان اجتماعی بدانیم، باعث سطحی شدن روزنامه نگاری و ورود روزنامه نگاری به یك عرصه غیرحرفه ای، غیرتخصصی، غیركیفی و سطحی می شود.
عبدالله نژاد اضافه كرد: در جایی كه هر شهروند یك خبرنگار می شود، چون تسلطی بر معیارهای حرفه ای خبر ندارد و به تولید محتوا نمی پردازد و لذا ممكن است هر چیزی را در قالب خبر و دیگر فرآورده های خبری برای مخاطب ارسال كند.
وی همچنین گفت: كاركردن با این شبكه ها ذهن انسان را درگیر نمی كند و یك مرور كلی صورت می گیرد و لذا مدل های آرمانی كه تاثیرگذاری عمیق داشته باشد، در این شبكه ها به چشم نمی خورد.
** افكارسنجی غیررسمی از طریق شبكه های اجتماعی
برشمردن مزایای شبكه های اجتماعی و میزان تاثیرگذاری آنها در انتخابات مجلس شورای اسلامی از نگاه كارشناسان این میزگرد تا بدانجا پیش رفت كه این شبكه ها معبری برای افكارسنجی آن هم از نوع غیررسمی شمرده شدند.
فرقانی گفت: وجود شبكه های اجتماعی از یك منظر می تواند سلامت انتخابات را تضمین كند. چون یك نوع افكارسنجی غیررسمی در این شبكه ها جریان دارد و از طریق پیام های این شبكه ها می توان به بافت و ساخت افكار عمومی پی برد.
وی افزود: در نتیجه نوعی نظارت عمومی بر فرایندهای سیاسی از جمله انتخابات اعمال می شود و لذا می توان گفت یك مكانیزم نظارت اجتماعی از این طریق شكل می گیرد كه مهم و موثر است و این احساس را به مردم می دهد كه بیش از گذشته می توانند در رفتارهای سیاسی نقش ایفا كنند و این به معنی توانمندشدن شهروندان است.
این استاد علوم ارتباطات در مزایای شبكه های اجتماعی گفت: این شبكه ها نشانه توانمندشدن شهروندان است و یك فرصت مغتنمی است كه در گذشته وجود نداشت.
وی افزود: شهروندان تا پیش از این، قدرت تولید پیام و تبادل پیام در میان خود را نداشتند و حالا هم گفتمان های رسمی را به نقد می كشند و گفتمان های موازی تولید می كنند كه چون بخشی از آنها مقبولیتی برای پذیرش دارند، بر روی نگرش مردم و سپس بر روی رفتار آنها مانند رفتار انتخاباتی تاثیر می گذارد.
این استاد دانشگاه در پایان این بحث تاكید كرد: نه می توان شبكه های اجتماعی را قادر مطلق در این زمینه دانست و نه می توان نقش آنها را انكار كرد و نه می توان زمینه های اجتماعی را نادیده گرفت.
** جایگاه نظرسنجی
برخی معتقدند فعالیت كاربران در شبكه های اجتماعی به نوعی یك نظرسنجی در زمینه انتخابات مجلس شورای اسلامی است.
افخمی كه كارت الكترال را برای ثبت آرای شركت كنندگان در انتخابات از نگاه یك جامعه شناس ضروری می داند، معتقد است كه بسیاری از نظرسنجی های صورت گرفته، علمی نیست.
وی به ریزبینی های نظرسنجی اشاره كرد و گفت: در یكی از نظرسنجی های مركز افكارسنجی دانشجوی ایران 20درصد خطا درآمد و یك تجربه تاریخی در سال 1934 كه توسط گالوپ در آمریكا انجام شد، شش درصد خطا دیده شد.
وی علت خطای نظرسنجی موسسه گالوپ را در تلفنی بودن آن دانست و گفت: در آن زمان طبقه متوسط به بالا در آمریكا تلفن داشتند و لذا افرادی در نمونه آماری قرار گرفتند كه به صورت تلفنی پاسخ داده بودند و افراد طبقه متوسط به پائین در آن شركت نداشتند.
افخمی از اصل عددبزرگ نیز سخن گفت و افزود: تمام كاندیداهای انتخابات به عدد 51 در نظرسنجی ها علاقه خاصی دارند. چون مردم به سمت عدد بزرگ گرایش بیشتری دارند و لذا نظرسنجی هایی كه روزهای قبل از انتخابات انجام می شود، در نتیجه انتخابات تاثیرگذار است.
وی تاكید كرد: به همین دلیل در برخی كشورها انجام هرگونه نظرسنجی قبل از انتخابات ممنوع است. مثلا در پرتغال انجام نظرسنجی از دو ماه مانده به انتخابات ممنوع است ولی در انگلیس حتی در پای صندوق های رای نیز نظرسنجی می كنند و قبل از اعلام نتایج انتخابات، نتیجه را پیش بینی می كنند.
** تعامل شبكه های اجتماعی با رسانه ها
افخمی از ضرورت تعیین تیراژ روزنامه ها برای بررسی میزان اثرگذاری مطبوعات در انتخابات سخن گفت و افزود: بالاترین دوره ای كه مردم می توانند روزنامه بخوانند روزهای قبل از انتخابات است ولی طبق قانون مطبوعات فقط شش روز می توانند به تبلیغ كاندیداها بپردازند.
وی یكی از نقایص تبلیغات نامزدهای مجلس شورای اسلامی در روزنامه ها را انتشار تصاویر برخی از كاندیداهای تهران در روزنامه های سراسری دانست و گفت: تعدد كاندیداها در كشور ما با سایر كشورها قابل مقایسه نیست و لذا از میان 800 كاندیدای انتخابات تهران فقط 60 نفر دیده شدند.
افخمی افزود: روزنامه ها و شبكه های اجتماعی همزیستی دارند، چون بسیاری از مطالب روزنامه ها در شبكه های اجتماعی منتشر می شود.
** چند سفارش به رسانه ها و مطبوعات
این استاد دانشگاه در ادامه از نبودن دستور كار برای انتخابات صحبت كرد و گفت: چون رسانه ها به ما ابزار انتخاب و شاخص نمی دهد و فقط در بسیج كردن مردم برای شركت در انتخابات تلاش می كنند.
وی همچنین گفت: رسانه ها دستور كاری برای انتخابات ندارند كه درباره آن بحث كنیم و فقط می گوییم اگر فلانی بیاید بهتر است و اگر فلانی بیاید بدتر است و در دوره های گذشته یك گروه فهرست می دادند ولی این بار هر دو گروه فهرست دادند.
افخمی افزود: رسانه های ما بیشتر به مرحله پایانی انتخابات توجه دارند در حالی كه كمتر می بینیم كه درباره سیاست چهار ساله آینده مجلس و مانند آن مطلبی منتشر كنند.
این پژوهشگر اجتماعی با اشاره به نقش احزاب، تشكل های صنفی، مردم و رسانه ها در انتخابات گفت: شبكه های اجتماعی می تواند نقش واسطه گری یا تخریبی در این زمینه داشته باشد و در واقع ما را نسبت به مسائل پیرامونی ناآگاه بار بیاورد و حتی سیاست را در حد یك مسابقه ورزشی تقلیل دهد و این از آسیب های جدید شبكه های اجتماعی است.
** خرده فرهنگ ها به سپهر سیاست وصل شدند
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی نیز در این میزگرد گفت: در عصری زندگی می كنیم كه همه عرصه ها در محدوده رسانه قرار و در رسانه ای شدن سیاست، یك اقدام معطوف و مبتنی بر گفتمان قدرت شكل می گیرد از این رو سیاست مداران از طریق انتخابات به عنوان نماد مشاركت سیاسی خود را در معرض نقد و قضاوت قرار می دهند.
علیرضا عبداللهی نژاد افزود: اتفاقی كه در بستر رسانه های جدید مبتنی بر web2 روی داد، برقراری تعامل و تولید محتواهای دیجیتال بود و بدین ترتیب شبكه های اجتماعی امكان بروز و ظهور یافته و صدای بی صداها شدند و خرده فرهنگ ها و گفتمان ها از طریق آنها توانستند به سپهر سیاست وصل شده و یك نوع گفتمان مخصوص را ایحاد كنند تا مطالباتی را شكل داده و به مثابه نیروی وزین اجتماعی و جنبشی بزرگ باشد.
وی با بیان اینكه نمی توان زیاد به شبكه های اجتماعی خوش بینانه نگاه كرد، ادامه داد: با توجه به اینكه سنجش میزان تاثیرگذاری رسانه ها به طور عام و شبكه های اجتماعی به طور خاص ابزارهای نو پدید هستند، خیلی نمی توان تجزیه و تحلیلی داشت.
به گفته عبداللهی نژاد، شاهد بودیم كه پس از برگزاری انتخابات هفتم اسفند 94 ، مقالات زیادی در باب تلگرامی شدن سیاست نگاشته شد یعنی این شبكه اجتماعی به ابزاری در شكل دهی به نگرش ها مبدل شد.
** تاثیر شبكه های اجتماعی در انتخابات 94
عبداللهی نژاد با تاكید بر نقش شبكه های اجتماعی در انتخابات اسفند 94 خاطر نشان كرد: سالهای زیادی تلویزیون رسمی و حكومتی در ایران با ضریب نفوذ بالا بویژه در مناطق حاشیه ای، نقش عمده ای در شكل دهی به نگرش های سیاسی داشت اما در چند سال اخیر مرجعیت و اعتبار اصلی خود را از دست داده و به نوعی تبدیل به یك رسانه شده كه گفتمان رسمی نه دولت بلكه بخش باریكی از حكومت را بازنمایی می كند.
وی با بیان اینكه سوگیری های آشكاری را در عملكرد تلویزیون بخصوص در پوشش اخبار سیاسی و انتخابات شاهد هستیم، ادامه داد: محمد جواد ظریف به برنامه ورزشی ‘نود’ دعوت می شود اما به دنبال دعوایی كه شكل گرفت، از حضور وی به عنوان نماینده دولت در برنامه جلوگیری شد در حالیكه با چند ساعت اختلاف حداد عادل كه خود یكی از نامزدهای انتخابات بود، در یك برنامه سیاسی، فرهنگی اجازه حضور یافت هرچند مردم به خوبی این مسائل را درك می كنند.
** وارد عصر ‘مخاطب فعال ‘ شده ایم
عضو هیات علمی دانشگاه طباطبایی با بیان اینكه وارد عصری شده ایم كه مخاطب فعال نام گرفته ، توضیح داد: این مخاطب از حداقل سواد رسانه ای برخوردار است، دسترسی وسیع به كانال ها، شبكه ها و ابزار های رسانه ای دارد و به نوعی قدرت انتخاب دارد.
وی گفت: مدل خبر در تلویزیون ایران منسوخ شده زیرا ایدئولوژی زدایی در آن نادیده گرفته می شود، اخبار 20:30 یك نمونه است كه در حوزه سیاسی فعالیت دارد.
** مخاطبان دروازه بانان خبر
عبدالهی نژاد ادامه داد: درباره اهمیت شبكه های اجتماعی می توان به كاهش تدریجی ظرفیت رسانه رسمی در رقابت با ایستگاه های پخش و ماهواره های بین المللی اشاره كرد.
وی دسترسی وسیع، ارزان و سریع به شبكه های اجتماعی را از ویژگی های آنها دانست و گفت: مخاطب در این شبكه ها بعنوان دروازه بان خبر در جایگاه تولیدكننده و نه صرفا مصرف كننده قرار می گیرد كه این می تواند نقش شبكه های اجتماعی بویژه تلگرام را در انتخابات هفتم اسفند برجسته كند.
عبداللهی نژاد شبكه های اجتماعی را ابزاری دانست كه سبب تغییرات تدریجی در لایه های زیرین جامعه شدند و افزود: وقتی مردم ایران متوجه شدند كه دیده نمی شوند و در مقابل پیام های یكسویه قرار گرفته اند، به وسیله این شبكه ها كه ابزاری دم دست بود، جنبش اعتراضی زیر پوستی را در كلانشهر ها شكل دادند.
وی با بیان اینكه مردم به وسیله این شبكه ها برای رساندن پیام خود در انتخابات بهره گرفتند، از شبكه های اجتماعی به عنوان گونه ای جدید در تبلیغات سیاسی یاد كرد .
عبداللهی نژاد افزود: در انتخابات اسفند ماه خیلی نظارت هم بر این شبكه ها وجود نداشت و دولت هم عزمی برای فیلتر شدن تلگرام نداشت از این رو زمینه برای فعالیت آنها فراهم شد و پیام ها در خدمت جنبش اجتماعی معترض قرار گرفت.
** 22 میلیون ایرانی عضو تلگرام
این استاد دانشگاه با استناد به آمار رییس شورای عالی فضای مجازی تعداد كاربران ایرانی عضو تلگرام را 22 میلیون نفر عنوان و اضافه كرد: این جامعه وسیعی را در بر می گیرد، كدام رسانه در كدام دوره این اندازه مخاطب داشته است هرچند هنوز نمی توان اثرسنجی كرد و آن را در قالب داده های كمی درآورد اما می توان نسبت به تاثیرگذاری آن در انتخابات نظر داد.
وی شبكه های اجتماعی را پدیده ای نو ظهور خواند كه خیلی هم روی آن كار مطالعاتی عمیق نشده است.
** شبكه های اجتماعی و ایجاد چالش برای دولتها
استاد علوم ارتباطات نیز گفت:هر دستاورد و پدیده تمدنی جدید دارای كاركردهای مثبت و منفی است، بعنوان مثال تلگرام به عنوان یكی از شبكه های نوظهور و به خاطر پیام های جعلی كه در آن رد و بدل می شود، می تواند عامل از هم پاشیده شدن كانون خانواده شود.
محمد مهدی فرقانی افزود: شبكه های یاد شده با در اختیار داشتن امكان مداخلات حتی می توانند دولت ها را با شایعات ساخته و نشر شده و همچنین گروه های مختلف اجتماع را با چالش روبرو كنند زیرا دارای یك ظرفیت بالقوه هستند كه در اختیار
شهروندان است به همین دلیل مدیریت و نظارت آن بسیار دشوار و حتی غیرممكن است.
وی با اشاره به كاركردهای منفی این شبكه ها ادامه داد: این شبكه ها دارای دستاوردهای مثبت زیادی است كه از آن جمله می توان به شكسته شدن انحصار رسانه های رسمی اشاره كرد.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی یادآور شد: سالهای زیادی است كه مطبوعات ایران(رادیو، تلویزیون و خبرگزاری ها)عمدتا گفتمان رسمی را بازتاب می دهند در حالیكه این شبكه ها با ظهور و بروز و ترویج خرده گفتمان های متنوع در سطح جامعه، سلطه و انحصار رسانه های رسمی را شكسته اند.
فرقانی اضافه كرد: در عرصه های بین المللی نیز این شبكه ها توانسته اند سلطه و انحصار را بشكنند. اكنون این خرده گفتمان به اندازه ای زیاد شده كه با سلطه رسانه های غالب براحتی رقابت می كنند و این فرصتی برای شهروندان است تا بتوانند صدای خود را بلند كرده تا شنیده شوند.
* شبكه های اجتماعی و تغییر رفتار بخشی از رسانه های رسمی
استاد علوم ارتباطات با بیان اینكه شبكه های اجتماعی باعث تغییر بخشی از رفتارهای رسانه های رسمی می شوند، خاطر نشان كرد: رسانه های رسمی باید هوشیار باشند و نسبت به شاخص ها و نشانگرهایی كه رسانه های اجتماعی مدام در عرصه اجتماعی عرضه می كنند، حساس باشند.
وی تصریح كرد: در ایران رسانه های رسمی نظیر رادیو، تلویزیون و تعداد زیادی از خبرگزاری ها هنوز قائل به نظریه تزریقی هستند و فكر می كنند، رسالت و وظیفه آنها تولید و ارسال پیام است و با ارسال پیام مورد نظر تاثیر مورد نظر را هم بر مخاطب می گذارند به عبارتی مخاطب را منفعل می بینند.
فرقانی تاكید كرد: واقعیت این است كه مردم بسیاری از مواقع خود را در معرض پیام های رسانه های رسمی قرار می دهند برای اینكه بتوانند خلاف آن رفتار كنند ، سپس آن رسانه رسمی این در معرض قرار گرفتن را به حساب مخاطبان خود می گذارد در حالیكه چنین نیست.
** دوره انگ زنی به پایان رسیده است
این استاد علوم ارتباطات افزود: نتیجه انتخابات هفت اسفند و محتوای شبكه های اجتماعی نشان از نوعی همگرایی میان رفتار انتخاباتی مردم و محتوای این شبكه ها دارد و ثابت كرد، دوره انگ زنی ، پرونده سازی و كاربرد زبان خشونت تا حدی با حضور شبكه های اجتماعی سپری شده است.
وی تاكید كرد: نتایج انتخابات نشانگرهایی خوب هستند برای اینكه ساختار رسمی و سیاسی بداند مردم چگونه فكر می كنند، چگونه تبلیغ رسمی روی طرز فكر آنها تاثیر گذاشته است، و آیا نیاز است این افكار عمومی به رسمیت شناخته شود.
به گفته فرقانی، اتفاقاتی كه در سالهای اخیر بخصوص دو دوره اخیر انتخابات رخ داد، موضوعات خوبی برای مطالعه در حوزه های پژوهشی آموزشی است و نشانگرهایی خوب برای حكومت است كه ببیند، تبلیغات و گفتمان رسمی راه به كجا برده و آیا باید ادبیات این گفتمان رسمی را تغییر داد؟
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح كرد: این نشانگر ها نشان می دهد در صورتی كه حكومت بخواهد این گفتمان رسمی تاثیرگذار باشد باید از چه رویكردهایی استفاده كند.
وی افزود: جدا از پیامدهای منفی شبكه های اجتماعی نمی توان تردید داشت به اینكه شهروندان بیش از گذشته از این طریق شنیده می شوند و با استفاده از این شبكه ها، می گویند ما هستیم و باید به رسمیت شناحته شویم.
فرقانی اضافه كرد: اگر هوشیار باشیم و واقع بین، می توان از طریق آنچه در حال جریان در این شبكه هاست، رفتارهای سیاسی را بازسازی و اصلاح مستمر كرد و پیوند بیشتری با سیاست ها، نیازها و علایق جامعه ایجاد كرد زیرا در غیر این صورت از موضع نفی ، دفع و انكار این مساله، واقعیت در عرصه اجتماعی تغییر نمی كند.
به باور وی، از رسانه های اجتماعی می توان حداقل به عنوان نشانگرهای سیاسی گویا بهره برد.
**بهترین آمار برای نظرسنجی ها مربوط به انتخابات است
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: آمارهای اعلام شده در كشور با هم تناقض زیادی دارد، در حالیكه در یك سری از آنها اشتباهات فاحش وجود دارد، مثلا غاری كشف می شود كه تعدادی در آن ساكن هستند، ساكنان نه سواد دارند و نه ماشینی سوار شدند.
افخمی افزود: گروهی كشف می شوند كه فاقد شناسنامه هستند یا افرادی دارای دو شناسنامه هستند بنابراین زمانی می توان آماری دقیق ارائه داد كه یك پیشرفتی در قانون در این زمینه داشته باشیم .
وی با بیان اینكه پس از گذشت بیش از یكصدسال از تاسیس مجلس در ایران،خلا های قانونی در مساله انتخابات و رابطه مردم با دولت وجود دارد، ادامه داد: آمارهای نهادها و دستگاه های مختلف در ایران مثل آمارهای مركز آمار، آموزش و پرورش و ثبت احوال دچار تناقض با یكدیگر است در حالیكه بر اساس نظر جامعه شناسان، آمار انتخابات بهترین آمار برای تجزیه و تحلیل مسائل اجتماعی است.
افخمی با بیان اینكه در نظام سیاسی رسانه ها چهار عنصر باید مورد توجه قرار گیرد، اضافه كرد: در ایران به سه عنصر دولت رسانه و مردم توجه می شود یعنی این سه اضلاع یك مثلث هستند در حالیكه به نقش احزاب و تشكل های صنفی در این میان توجهی نشده است.
وی توضیح داد: در همه كشورها یك دولت حاكم وجود دارد كه نماینده 50 به علاوه یك است، حزب و تشكل نیز وجود دارد كه یا حاكم و یا در انتظار خدمت است و صدای دولت نیست.
مردم هم می توانند یا صدای حاكمیت باشند یا صدای اپوزسیون و برخی نیز به عنوان آلترناتیو در این دسته بندی قرار می گیرند.
استاد دانشگاه رسانه ها را در بهترین شكل واسطه ای میان سه نیروی مردم، احزاب و دولت دانست و افزود: مسابقه انتخاباتی وقتی معنی پیدا می كند كه مجلس منحل شود و همه مثل هم شوند نه اینكه یك نامزد انتخاباتی در دوره قبل نماینده بوده باشد زیرا این شرایط در ماراتن انتخابات برابر نیست.
وی گفت: عرف دنیا در انتخابات این است كه رای دهندگان مجلس دوره قبل را باطل می كنند در حالیكه در ایران چنین نیست و مجلس تا چند ماه كار و در این میان قانون هم تصویب می كند كه این یكی دیگر از خلاهای قانونی است.
افخمی خاطر نشان كرد: در صورتی كه برای موارد یادشده، چاره ای اندیشیده نشود، می تواند به مانعی در مشاركت تبدیل شود. به گفته وی، در برخی از كشورها نظیر هلند و مغولستان اگر كسی در انتخابات شركت و یا ثبت نام نكند، مرتكب جرم شده در حالیكه در ایران چنین نیست از این رو نمی توان تعداد رای دهندگان را دقیق اعلام كرد و فقط از تعداد شناسنامه ها و سال تولد می توان آماری ارائه داد.
** نحوه استفاده از صندوق ها اشتباه است
افخمی گفت: به هیچ وجه زمان انتخابات مردم راهنمایی نمی شوند در حالیكه در همه دنیا از ماه ها قبل مشخص می شود افراد در كدام حوزه باید رای خود را به صندوق اندازند، در ایران 45 هزار صندوق را برای انتخابات تعریف می كنیم و برای هر صندوق یكهزار رای در نظر می گیریم در حالیكه به یكباره یك هزار و 700 رای در آنها ریخته می شود ازاین رو نمی توان گفت تقلبی صورت گرفته زیرا احتمال دارد مردم در آخر وقت به یكباره رای داده باشند.
وی از رسانه ها خواست به این موارد ورود كنند و نگذارند مشكل همیشه باقی بماند.
** نامشخص بودن تیراژ روزنامه ها و بی اعتمادی مردم
افخمی با تاكید بر اینكه سازو كارها و شفاف سازی شرط اعتماد سازی است، ادامه داد: تا زمانی كه تیراژ مطبوعات را اعلام نكنیم نباید انتظار داشته باشیم مردم به آن اعتماد كنند.
وی در بخشی دیگر از سخنانش به لزوم اصلاح قوانین انتخاباتی اشاره و اضافه كرد: از سالهای گذشته برای تهران 30 نامزد در نظر گرفته شده و در شهرهای دیگر یك نفر در حالیكه قانون اساسی این اعداد را در سالهایی كه جمعیت تهران دو میلیون و 800 هزار نفر بوده،ملاك قرار داده بود بنابراین برای شهر هشت میلیونی تهران نباید این عدد ثابت بماند.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی یادآور شد: همین مساله سبب می شود تصوراتی كاذب و تبعیض هایی شكل بگیرد مثلا نماینده ای از تهران كه یك میلیون رای می آورد در مجلس خود را نسبت به نماینده ای كه 24 هزار رای در شهرستان اخذ كرده بزرگتری كند در حالیكه این افراد یك رای بیشتر ندارند.
وی افزود: تصور این است اولی بیشتر می فهمد زیرا دارای پشتوانه سنگینی است بنابراین اینها تعارض هایی است كه باید در دستور كار احزاب و روزنامه ها قرار گیرد زیرا بی اعتمادی بوجود می آورد.
به گفته افخمی، ایران دارای تحولات رسانه ای بوده و طی سالهای گذشته طبقه متوسط بزرگتر شده و جامعه شهری گسترش یافته ، در سال 58 مسجد یك سمبل برای انتخابات بود یعنی افرادی كه در آن سال رای آوردند، حداقل یك سخنرانی در مسجد داشتند اما در انتخابات 94 افرادی را می توان در مجلس پیدا كرد كه در 10 سال گذشته هرگز در مسجد سخنرانی نكرده اند اما حداقل در استادیوم ورزشی یا یكی از رسانه های جدید خود را نشان داده اند.
افخمی تصریح كرد: سنت گرایی با رسانه سنتی فاصله گرفته و دیگر رسانه سنتی نماینده سنت گرایی نیست، نوع گرایی در تعارض با رسانه سنتی است پس رسانه های جدید پیام نوگرایی را هم غیرمستقیم دیكته می كنند.
منبع: ایرنا
